راه و جاده از گذشته‌های دور یکی از نیازهای اساسی انسان متمدن و شهرنشین بوده و توسعه راه‌ها از دغدغه‌های مهم حاکمان به حساب می‌آمده است. وجود راه‌های مناسب و مطمئن علاوه بر ایجاد ارتباطات فرهنگی و گسترش بازرگانی و تجارت در هر منطقه، در زمان‌های بروز حادثه و یا هجوم دشمنان، آسان کننده اعزام قوای کمکی به مناطق مختلف بوده است. بدین روی جاده‌ها در طول تاریخ، خود به یکی از راویان تاریخی تبدیل گردیده‌اند.
از این حیث جاده هراز به میراث ریشه‌داری تبدیل گردیده است که آثار تاریخی ارزشمندی در آن نهفته است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این جاده از زمان ساسانیان به عنوان یک مسیر مستقل مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مسیر مواصلاتی هراز مورد توجه پادشاهان، سلاطین و حکمرانان بوده است و در جهت بهسازی آن اقداماتی انجام داده‌اند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار و به دستور وی مسیرهای قدیمی و مالروی دره‌های هراز و چالوس مرمت، عریض و به راه ارابه رو تبدیل گشتند. همچنین در سال 1290ق ناصرالدین شاه مجدداً دستور بهسازی مسیر هراز را داده و حسین علیخان وزیر را به سرپرستی این کار منصوب نمود. وی نیز با همکاری یک مهندس اتریشی به نام گاستیگر که در خدمت دولت ایران بود جاده را به اندازه‌ای پهن کرد که دو ارابه در مسیر مقابل بتوانند بدون برخورد و خطر از آن عبور کنند.
این مسیر که جزو میراث طبیعی ایران می‌باشد، دارای بخش‌های متفاوتی است یکی از آنها تنگه بند بریده است که اهمیتی دو چندان دارد. این تنگه بخشی از راه باستانی هراز در حوالی روستای وانا است که آثار باستانی مربوط به راه قدیم ری به آمل در آن مشهود است. مهم‌ترین این آثار شامل دو دیواره مرتفع به صورت دو نیم ستون سنگ چین است که در ارتفاع زیاد نسبت به بستر رودخانه هراز ساخته شده‌اند. همچنین آثاری در کناره رودخانه هراز یافت شده است که نشان از تردد مردم در زمان اشکانیان و هخامنشیان در این مسیر دارد. در طول مسیر قلعه‌های تاریخی قرار دارد، آتشکده و برج بیامه‌سی و برج گبری نیز در این مسیر مشاهده می‌گردد و در پایان این سیر تاریخی می‌توان آخرین کتیبه تاریخی ایران میان 105 نقش برجسته کشف شده، به نام «شکل شاه» را مشاهده نمود.
کتیبه تراشی از دیر باز در ایران رواج داشته است. شاهان و سلاطین به دلایل گوناگونی از جمله بیان نژاد، اقدامات، شکست‌ها، پیروزی‌ها و … کتیبه‌هایی را در دل سنگ می‌کندند. این سنت تا دوره قاجار ادامه داشت چنانچه فتحعلی شاه در زمان پادشاهی خویش سه نفر به نام‌های حجار باشی، نقاش باشی و معمار باشی را مسئول ساخت کتیبه تنگه واشی به همراه کتیبه مشابه‌ای در چشمه علی شهرری ساخت.
آخرین پادشاهی که این سنت را ادامه داد، ناصرالدین شاه است. در سال 1295ق با اتمام عملیات ساخت راه هراز، به عنوان یادبود نقشی از شاه قاجار در یکی از سخت‌ترین نقاط این مسیر یعنی تنگه بند بریده به مناسبت بازسازی و ساخت جاده قدیم مازندران حجاری شده است.
این کتیبه در سطری مستطیل شکل است که بلندی آن از کف فعلی جاده تا زیر نقش 270سانتی‌متر است و 8 متر طول و عرض آن 3 متر و 40 سانتی‌متر است که در فرو رفتگی به عمق حدوداً 130 سانتی‌متر قرار دارد.
شرح کتیبه به صورت زیر می‌باشد:
ناصرالدین شاه در وسط سوار بر اسب و پنج تن از درباریان، ملازمان و امرای کشوری و لشگری طرف راست و پنج تن طرف چپ او پیاده و با لباس رسمی آن زمان با نمادی از قدرت نمایی پادشاه دوره قاجار حجاری شده‌اند. در اطراف کتیبه اشعاری در مدح ناصرالدین شاه و فرمان او در خصوص مرمت راه لاریجان حک شده است، وسط سنگ زیر سم اسب ناصرالدین شاه عبارت « عمل کمترین علی‌اکبر فی سنه 1295» حجاری گردیده است. در بالای سر افرادی که نقش آنها حک شده، القاب و یا سمت آنان با قلم ریز و خط شکسته کنده شده است. بالای سر ناصرالدین شاه عبارت «تمثال بی مثال همایونی» و بالای سر ده نفر از درباریان اسامی آنها به شرح ذیل کنده شده است:
نواب وجیه الله میرزا – مقرب الخاقان آجودان مخصوص (رضاخان اقبال السلطنه عکاس باشی) – وزیر فواید (حسنعلی خان امیرنظام گروسی) – جناب سپهسالار اعظم (میرزاحسین خان سپهسالار) – جناب آقا (میرزا یوسف خان مستوفی الممالک) – نایب السلطنه (کامران میرزا) – اعتضادالسلطنه (علیقلی میرزا) – جناب معتمدالممالک (علیرضاخان) – جناب امین الممالک (علی خان) – مقرب الخاقان مهدیقلی خان (مجدالدوله) )نوشته شده است.
این کتیبه زیبا، یادگارهایی را از هنر کتیبه نگاری دوران گذشته بیان می‌کند. چنانچه تصویر شاه همانند کتیبه‌های هخامنشی از دیگر ملازمان و همراهان بزرگتر است و نشان از قدرت وی دارد. به جد می‌توان گفت این اثر با آن کنده کاری دقیق چهره نشانی از هنر ایرانی است و آخرین یادگار کتیبه نگاری ایران یکی از منحصر به فردترین کتیبه‌ها می‌باشد.
کتیبه «شکل شاه» از گزند حوادث روزگار در امان نمانده است. در خلال جنگ جهانی دوم و در زمان حضور نیروهای شوروی در ایران بخشی از این اثر تاریخی از جمله صورت ناصرالدین شاه به جهت تیراندازی این سربازان آسیب دیده است. در زمان پهلوی دوم و با اتمام ساخت راه آسفالته هراز در دهه 1340ش و ساخت تونل وانا به منظور حذف منطقه خطرناک تنگه بند بریده، این نقش برجسته از مسیر جاده دور افتاده است و اقدامی برای مرمت آن صورت نگرفت.
امروزه به جهت بازدید این اثر باید در یکی از طرفین تونل وانا توقف کرده و حدود 10 دقیقه مسیر کناره غربی رودخانه را در پشت تونل ادامه داد تا به تنگه رسید. متاسفانه «شکل شاه» به عنوان شاهکاری در هنر ایرانی نیاز به توجه و مراقبت بیشتری دارد. این گنج پنهان مورد بی مهری مسئولان قرار گرفته است، مسیر مناسبی برای رسیدن به کتیبه وجود ندارد و به علت نداشتن حتی علامتی جهت راهنمایی گردشگران کمتر به چشم علاقمندان به جاذبه‌های تاریخی و باستانی می‌آید.