سوزن‌دوزی از هنرهای زیبا و کاربردی بلوچستان است که با دوخت‌های سنتی دیگر مناطق ایران کاملاً فرق دارد، به آن «بلوچ‌دوزی» و «سیچن دوچ» نیز می‌گویند. می‌توان گفت سوزن‌دوزی با صنعت تولید ابریشم رابطه‌ای مستقیم دارد، این شیوه دوخت از اوایل اسلام در میان قوم بلوچ رایج بوده و در دوره ایلخانی و به خصوص دوره‌های تیموری و صفوی به اوج خود رسیده است. این دوخت را باید در زمره یکی از اصیل‌ترین و جالب‌ترین صنایع دستی کشور به حساب آورد و یکی از ظریف‌ترین هنرهای دستی ایران دانست که در آن تمام یا قسمت اعظم پارچه از کوک و بخیه‌های رنگین پوشیده شده است. در زندگی ساده و دوره از تجمل مردم بلوچ مهم‌ترین وسیله تزیین لباس همین هنر است که ریشه در سنن قوم و زندگی بلوچ دارد و عامیانه هستند و پیچیدگی و ابهامی ندارد. هر نقش از ترکیب خط‌ها شکل می‌گیرد. خطوط هندسی، سه‌گوش و چهار گوش و خطوطی که با تلفیق یکدیگر چند ضلعی می‌شوند و تداخل اشکال در یکدیگر طرح‌های مختلفی را می‌سازند. پیراهن زنان بلوچ با چهار قطعه از سوزن‌دوزی تزیین می‌شود، یک قطعه پیش‌سینه، دو قطعه سر آستین و قطعه دیگر در زیر پیش سینه به طور عمودی تا پایین پیراهن دوخته می‌شود و جیبی که در اصطلاح محلی به آن «کُرُمتان» یا «پَندول» می‌گویند. گاه قطعه عمودی زیر پیش سینه به کار نمی‌رود و فقط کنار جیب به طور عمودی با فاصله حاشیه‌دوزی می‌شود. در قطعات سوزن‌دوزی روی لباس از طرح‌های هندسی و گاه غیرهندسی مانند انواع گل و بوته‌ها استفاده می‌شود. طرح‌های غیر هندسی برای تزئین پرده، پشتی، سفره، دستمال و … به کار می‌رود و به صورت قرینه دوخته می‌شود. در برخی از سوزن‌دوزی‌ها که برای آویختن به دیوار تهیه می‌شود اسامی پیامبر (ص)، ائمه (ع) و یا اسماء خدا و جملات دینی به چشم می‌خورد. علاوه بر این نوارهای سوزن‌دوزی به مصرف لبه چادر و روسری یا مصارف دیگر می‌رسد.
طرح‌های سوزن‌دوزی در نقاط مختلف بلوچستان تفاوت‌هایی در نقش و رنگ با هم دارند، اما فصل مشترک آنها، بهره‌گیری از نقش‌های هندسی و خطوط شکسته است. طرح‌ها حاکی از آن است که در این نوع دوخت کمتر از خطوط منحنی و دایره استفاده می‌شود. خاستگاه این نقش‌ها هم بیشتر عناصر طبیعی، زیور آلات، عناصر انتزاعی و باورهای قومی و مذهبی است.
وسایل مورد استفاده در سوزن‌دوزی عبارتند از: سوزن، قیچی، انگشتانه، و گاه آیینه و پولک و منجوق. نخ در رنگ‌های مختلف و بیشتر تیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. از رنگ به سه شکل در سوزن‌دوزی استفاده می‌شود:
یک رنگ (قهوه‌ای یا سیاه یا سفید)، دو رنگ (قهوه‌ای و قرمز)، هفت رنگ (قهوه‌ای، سبز، زرد، آبی، سفید و سیاه) که البته از شش رنگ استفاده می‌شود و به هفت رنگ معروف است.
ترکیب رنگ‌ها در سوزن‌دوزی اهمیت زیادی دارد و اگر رنگ‌ها جا به جا شوند، از قانون دوخت سرپیچی شده و زیبا به نظر نمی‌رسد. پارچه‌ای هم که روی آن سوزن‌دوزی می‌شود باید دارای دو ویژگی عمده برای سهولت دوخت باشد، اول اینکه دارای تار و پودی مشخص باشد که به آن شش تاری می‌گویند و اینکه این تار و پود راست باشد و کج‌راه نداشته باشد.
به طور کلی طرح‌های سوزن‌دوزی بلوچ در سه نوع قابل تفکیک است:
ـ طرح‌های گل: مانند گل سحر، کل بنتاس، گل تک و گل شیدا. بیشترین و متنوع‌ترین نقش‌ها مربوط به این طرح‌ها هستند.
ـ طرح‌های تاری: مانند سه تاری، چهار تاری، شش تاری الی ده تاری
ـ طرح‌های چشم: مانند چشم سورمه، چشم ماهی، گور چشم (چشم سیاه) و چشم گوساله
نقوش را از لحاظ دیگری نیز به چندین شکل می‌توان تقسیم کرد:
1 ـ نقش‌ها با توجه به پارچه‌ای که طرح روی آن دوخته می‌شود دو دسته‌اند:
ـ برخی طرح‌ها بر پارچه شش‌تاری که تار و پودهای مشخصی دارد، دوخته می‌شوند مثل: سراوانی دوچ، پرکار، جَوَک و …
ـ برخی طرح‌ها بر هر نوع پارچه‌ای قابل دوختن هستند.
2 ـ به توجه به اولین محل یا شهری که دوخت از آنجا طراحی شده است، مثل کویته دوچ، سروانی دوچ و …
3 ـ نقش‌هایی که به کمک مهر که به اصطلاح محلی به آن تپه می‌گویند دوخته می‌شود، مثل پلیوار، مُزچِک، کپ نال و…
طرح‌ها به دو دسته ساده و مرکب نیز تقسیم می‌شوند، منظور از ساده نوع دوخت نیست بلکه به معنی معرفی یک نقش است، مثل جوک که با رنگ‌های مختلف در دوخت زیورآلات بلوچی استفاده می‌شود.
منظور از مرکب استفاده از چند طرح ساده است. مثل سروانی دوچ طرحی که اولین بار در منطقه سروان دوخته شده و اولین نوع سوزن‌دوزی است که بر روی پارچه شش تاری طراحی شده است. این طرح از معروف‌ترین دوخت‌های سراوان بوده و ترکیبی از نقش‌های کپ‌نال، سیاه و سفید یا گور چم، جالر، روچ‌بر و بئطنو است.
نمونه‌ای از طرح‌های بلوچ عبارتند از:
شیدا: این نقش در وسط و چهار نقش نصف شده و ناقص در چهار طرف نقش اصلی قرار گرفته‌اند و هر کدام به وسیله سه رشته از مثلث‌ها تزئین شده‌اند.
ـ نقش سوزن‌دوزی: این نقش به صورت تک گل در سوزن‌دوزی‌های کم‌کار استفاده می‌شود. اطراف این نقش را معمولاً خالی می‌گذارند تا نقش بیشتر جلوه کند.
ـ پلیوار: نقش ویژه سوزن‌دوزی است که ترکیبی از اشکال باز و بسته لوزی و مثلث‌های بازتر است.
ـ عجب: مثلثی قائم‌الزاویه که به دور شکل لوزی مانند قرار می‌گیرد و نقش عجب را به وجود می‌آورد. این نقش به صورت حاشیه و به صورت تک در سوزن‌دوزی‌ها استفاده می‌شود.
ـ گل چهار برگ: این نقش در حالی که اطرافش را با نقوش دیگری پر کرده‌اند، در سوزن‌دوزی‌های پر کار مورد استفاده قرار می‌گیرد که در امتداد پارچه سوزن‌دوزی به فاصله معین تکرار می‌شود.
با توجه به میزان ظرافت به کار رفته در نقش، نقوش ممکن است پرکار، میان‌کار و کم‌کار باشد.
تکنیک‌های دوخت شامل این موارد است:
1 ـ رودوزی (برای انتقال طرح روی پارچه) که گاه به جای این کار از مهر استفاده می‌شود.
2 ـ پر دوزی (ظریف دوزی)
3 ـ پلیوار دوزی، که بیشتر برای پشتی و بالش استفاده می‌شود.
4 ـ گراف‌دوزی (افغانی‌دوزی)
5 ـ آیینه‌دوزی
6 ـ پیت‌دوزی: نوارهایی که به پارچه متصل شده و روی آنها سوزن‌دوزی می‌شود.
سوزن‌دوزی بلوچی از زیبایی ویژه‌ای برخوردار است، استفاده مراکز بزرگ دوخت لباس به ویژه در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس این هنر را می‌تواند تبدیل به یک زمینه برای رشد و توسعه فرهنگی منطقه نماید. زیبایی هنر سوزن‌دوزی بلوچ به این است که در زندگی روزمره مردمان این دیار کاربرد روزانه دارد و با وجود گذشت سالیان دراز و رفت و آمد مدهای متنوع لباس همواره جایگاه خود را در فرهنگ مردمان بلوچ حفظ کرده است. این هنر تقریباً در بین تمام نقاط بلوچستان و توسط زنان بلوچ انجام می‌شود.