آسیابهای بادی نشتیفان در استان خراسان رضوی، مشهور به آسباد، از بزرگترین مجموعه های خشتی، گل، چوب تاریخ ایران و قدیمترین مجموعه آسبادهای جهان است. نشتیفان در جنوب شرقی استان خراسان رضوی، در 21کیلومتری شهرستان خواف واقع شده‌است. شهر نشتیفان از جمله شهرهای قدیمی و باستانی استان خراسان رضوی است که جاذبه های گردشگری بسیاری را در خود جا داده‌است. یکی از این جاذبه‌های گردشگری، آسبادهای نشتیفان است که یکی از مهمترین سازه‌های مرتبط با موقعیت جغرافیایی و اقلیمی منطقه و وجود بادهای 120روزه بوده و همواره نقش اساسی را در معیشت مردم این دیار داشته‌است.
در مورد وجه تسمیه نشتیفان اینگونه ذکر شده‌است که نشتیفان ترکیبی است از دو کلمه«نش» که محلی شده «نیش» کنایه از نیش عقرب است که به وفور در این منطقه یافت می‌شود و «تیفان» که در زبان محلی به معنی «توفان» یا همان بادهای موسمی است که در تمام ایام سال این منطقه را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ممتاز کرده است. ظهور آسیابهای بادی که در زبان محلی«آسباد» گفته می‌شود به دلیل بادهای 120 روزه سیستان است که نه فقط در همان 120روز بلکه در تمام مدت سال، اثرات آن وجود دارد.
در روزگارانی که هیچ نیروی خاصی برای رفع نیازهای اولیه بشری وجود نداشت، با مهار باد و استفاده از آن جهت آرد کردن گندم، نیازهای روزمره خود را تأمین می‌کردند. پیشینه ساخت آسیاب های بادی در ایران به دوره باستان می‌رسد اما سابقه ساخت آسیابهای نشتیفان به دوره صفوی برمی‌گردد. این اثر تاریخی در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شده‌است و به دلیل ویژگی تاریخی و منحصر به فردی که دارد در انتظار ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته‌است.
در شهرنشتیفان در حال حاضر 34 آسباد وجود دارد که منظره زیبایی را خلق کرده‌است و مهمترین آسباد شهر، مرمت وبازسازی شده‌است و در حال حاضر 5 آسیاب فعال دارد و برای آسیاب کردن گندم از آن استفاده می‌شود. این آسبادها در کنار یکدیگر بر فراز تپه‌های شهر و مشرف به گورستان باستانی قرار دارد که ازحداکثر مقدار انرژی باد بهره می‌بردند. سیستم طراحی و ساخت آسبادها در عین سادگی، کارآیی فوق‌العاده‌ای داشته و نیروها‌ی طبیعی را بدون صرف هزینه به کار می‌گرفته‌است و هیچگونه آلودگی برای طبیعت ایجاد نمی‌کرده‌است. ساختار آسباد نشتیفان معماری خاصی دارد و به آسیابهای بادی دیگر که به صورت چرخشی کار می‌کنند، شباهتی ندارد. بنای آسبادها از ساده‌ترین مصالح موجود، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته‌شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلی تشکیل شده‌است. طبقه همکف آسباد سالن اصلی آن است که محل قرار گرفتن سنگ بزرگ آسیاب است و کار اصلی آسیاب غلات، در آنجا انجام می‌شود. این طبقه را برخلاف جهت حرکت باد ساخته‌اند تا هنگام وزش باد، مشکلی برای ادامه فعالیت نداشته باشد. از این طبقه به عنوان انبار غلات استفاده می‌شود. پره‌های آسیاب نیز از چوب ساخته شده‌است و در قسمت فوقانی قرار دارند و سَبک هستند تا به راحتی حرکت کرده و بتواند سنگ بزرگ طبقه زیرین را به حرکت درآورند. نکته جالب در معماری آسبادها، قرار گرفتن درب ورودی آسباد، پشت به باد است. آسبادهای نشتیفان ، پره های دایره ای ندارند و چرخش آنها به صورت دایره‌ای حول مرکز خود نیست. اسباد‌های نشتیفان به شکل ایستاده ساخته شده و پره‌های آن به صورت عمودی حول محوری استوانه‌ای شکل و چوبی بسیار ساده به طبقه زیرین و روی سنگ‌های آسیاب متصل می شود. در حفره‌ای که زیر سنگ‌ها وجود دارد، دستگاهی است خیلی قدیمی و ابتدایی که بر اساس کار اهرم می‌تواند به جای ترمز، سنگ‌ها را به هنگام لزوم از حرکت بازدارد. در آسبادهای نشتیفان یک کیسه ۱۵۰کیلویی گندم در مخزن ریخته می‌شود و تا آرد شدن گندم نیازی نیست آسیابان، آسیاب بادی را کنترل کند و اگر باد بوزد آسیاب کارش را انجام می‌دهد. کار آسبادها را تنها نبودن وزش باد مختل می‌کند و هرچه باد بیشتر و تندتر بوزد حرکت آسبادها نیز سریع‌تر انجام می‌شود. به منظور افزایش مقاومت و استحکام آسبادها در کنار یکدیگر و متصل بهم ساخته می‌شدند. درگذشته هرآسباد، آسیابان مخصوص خود را داشت اما امروز فقط یک نفر به عنوان آسیابان فعال در این مجموعه بزرگ باقی مانده‌است و این فرد حاج علی محمد اعتباری است که به عنوان آخرین بازمانده دانش سنتی ساخت اسباد‌ها در خراسان رضوی در فهرست گنجینه‌های زنده بشری ثبت شده‌است.
بهترین زمان سفر به منطقه نشتیفان به دلیل اقلیم گرم و خشک منطقه، اوایل پاییز تا ابتدای بهار است. این منطقه دیار کهن است و جاذبه های گردشگری بسیاری در خود دارد. برای اقامت در این منطقه می‌توان از اقامتگاه‌های بومگردی که توسط اهالی منطقه ایجاد شده، استفاده کرد. آسبادهای موجود در نشتیفان و دیگر آثار تاریخی، ظرفیت گردشگری را در این منطقه افزایش داده‌است و در حال حاضر آسبادها به عنوان یک اثر تاریخی و به عنوان یکی از جاذبه‌های توریستی قابل بازدید است و سالانه تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی را به این منطقه جلب می‌کند.
نویسنده: منا هاشمیان