از آن شکوه تنها ایوانی مانده است
روستای خسروشیر در شهرستان جغتای به‌مرکزیت جغتای در استان خراسان رضوی واقع است. شهرستان جغتای در شمال شرق کشور و شمال غربی استان خراسان رضوی قرار دارد، مساحت این شهرستان 1685 کیلومترمربع است و از شمال با شهرستان اسفراین و شهرستان جاجرم؛ از شرق با شهرستان جوین؛ از جنوب به شهرستان داورزن و شهرستان سبزوار و از غرب با شهرستان جاجرم و استان سمنان همجوار است. این شهرستان توسط رشته ارتفاعاتی به‌نام هرده‌جوین در شمال و ارتفاعات جغتای در جنوب احاطه شده است و رودخانه شورجوین در ژرفگاه آن از شرق به غرب جریان یافته و پست‌ترین اراضی منطقه را در برگرفته است.
شهرستان جغتای، بخش وسیعی از ولایت گویان یا کویان قدیم را در بر می‌گیرد. در گذشته آزادوار مرکز ولایت جوین بوده است. این ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی است که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود. حیات تاریخی جوین به‌دوره اشکانیان می‌رسد. در دوره اسلامی و به‌ویژه از دوره طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان ولایت جوین از ولایت‌های ربع نیشابور خراسان بود. این ولایت در دوران استیلای مغولان بر ایران در سده هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکز ولایت در دوره افشاریه به آق‌قلعه منتقل می‌شود و تا پایان دوره محمدشاه ادامه دارد. از اواخر دوره حکومت محمدشاه تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه حاکمیت به قلعه قارضی انتقال می‌یابد. در سال 1228هجری منطقه گویان چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال 1375 منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال 1386این منطقه در دو قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود و سرانجام در سال 1386 بخش‌های جوین و جغتای به دو شهرستان مستقل ارتقا یافتند. در تقسیمات کشوری روستای خسروشیرین، در شهرستان تاریخی جغتای واقع شده و خود به تنهایی یادآورسرزمین کهن می‌باشد، بدان روی که در نزدیکی این روستای بقایای به جامانده از منار مسجد(مسجد خسروشیر) مشهود است. در حال‌حاضر از این مسجد فقط دو دیوار جانبی ایوان آن باقی مانده است که یکی از شاهکارهای معماری محسوب می‌شود.
ارتفاع این دیواره‌ها در حدود 6متر و قطر آن 2 متر است و ایوان بنا رو به شمال است و شبستان‌های مسجد در دو طرف آن قرار گرفته‌اند. در هر ظلع این ایوان دو ورودی قرار دارد که به شبستان‌های اطراف منتهی می‌شده است، اکنون پوشش ایوان از بین رفته و فقط در دو محل، یکی در سر در ایوان و دیگری در قسمت عقبی ، بقایای دو قوس گچبری و تزئین شده، دیده می‌شود. گچبری این قوس‌ها در نوع خود بی‌نظیر بوده و به‌نحو هنرمندانه‌ای آیاتی از قرآن را با خطوط کشیده به صورت چند ضلعی و دایره تزئین کرده‌اند. تناسب خطوط و نقوش و نحوه برجستگی و کشیدگی آنها با خطوط ریز و ظریف در بالای خطوط پهن کتیبه سراسری هماهنگی خاصی به بنا بخشیده است.
نمای بیروی ایوان با دیواره‌های جانبی رفیع خود به‌وسیله سه ردیف آجر برجسته به‌صورت سه طاق عمدی سرتاسری درآمده . طاق نماهای آخری قاب تزئینی قوس ایوان را تشکیل می‌دهند. قوس ایوان بر روی دو ستون بلند با تزئینات گچبری شده، بنا گردیده که این ستون‌ها در قسمت پایین تخریب شده‌اند و در قسمت‌های وسطی به‌صورت دایره با نقوش کنده‌کاری شده بر روی گچ شامل ستاره‌های هشت پر و شانزده پر مزین شده است. تزئینات در قسمت بالاتر به صورت منشور در می‌آید که این نقوش کنده‌کاری شده به‌صورت هفت و هشت دیده می‌شود. بالای این ستون‌ها یک سر ستون تزئینی گچبری شده با نقوش ستاره‌ای شکل ریزتر قرار می‌گیرد و پاکار قوس ایوان را تشکیل می‌دهد.قوس ایوان با یک گودی ملایم تا راس قوس امتداد پیدا می‌کند که البته قسمت های بعدی قروریخته است. به نظر می‌رسد که شبستان‌های مسجد در دو جانب ایوان به صورت دو طبقه بوده است.
قوس جناغی ورودی‌ها داخل یک طاق‌نمای مستطیل شکل جای گرفته، پیشانی و حواشی قوس‌ها بسیار زیبا گچبری شده‌اند. در حال حاضر در دیوار جانبی شرق ایوان یک ورودی سالم مانده است، ورودی دیگر در قسمت جنوبی یوده که به‌کلی از بین رفته‌است.
موضوع نقاشی طاق نمای تزئینی حاشیه قوس جناغی از قرار زیر است:
کتیبه کوفی ساده که آیه‌ای از قرآن است، نقوش زنجیره‌ای به‌صورت زیگزاگ‌های متقاطع دور تا دور کتیبه به عرض 10 سانتی‌متر، نقوش اسلیمی و تزئینی مشهور به برگ کنگر به‌صورت دوایری متقاطع در زمینه طاق‌نما و لچکی‌های حواشی دو سر ورودی و یک باند تزئینی که نسبت به سطح زمینه طاق نما اندکی برجسته‌تر است. نقوش این باند شامل یک سری اسلیمی زنجیره‌ای است که به‌وسیله خطوط موازی از بالا و پایین محصور شده است که عرضش حدود 10 سانتی‌متر است.
ورودی طرف شمالی جانب غربی ایوان نیز مشابه سایر ورودی‌های بنا است که شرح داده شد فقط گچبری زمینه طاق نمای بالای قوس، به جای نقوش با رنگ کنگری یک دایره تزئینی با ستاره چهار پر در بالای قوس و سایر قسمت‌های زمینه را لوزی و ذوزنقه‌های درهم پر می‌کند که شبیه دهانه یک کندوی عسل ساخته شده است. در دو متری بالای ورودی‌های یاد شده یک باند گچبری به عرض تقریبی 45سانتی‌متر وجود دارد که آیاتی از قرآن را با خط ثلث مایل به کوفی در آن نگاشته‌اند. حاشیه بالای این باند گچبری شده به‌وسیله یک نوار باریکتر به شکا نیم دایره‌هایی که شعاع‌های آن رسم شده مزین شده است. این باند دور تا دور ایوان را ادامه داده و ادامه آن در ضلع شرقی ایوان مشهود است. محققین معتقدند که در زیرسازی گچبری‌ها به‌همراه ملاط ماده کبود رنگی نیز اضافه شده که به‌طور حتم به استحکام آن کمک می‌کرده است.
مسجد خسروشیر در سال 1356 مورد بررسی قرار گرفت و باستان‌شناسان معتقد بودند که بنا متعلق به دوره ایلخانی است اما در سال 1378 گمانه‌زنی در ایوام این مسجد به منظور بازشناسی پلان و مشخص شدن محراب و مطالعه پدیده‌های انسان‌شناسی و سازه‌های معماری صورت گرفت که پدیده‌های به‌دست آمده نشان می‌دهد که این محوطه متعلق به قرون اولیه و میانی اسلامی است. منارهای زیبای مسجد خسروشیر در مهرماه سال 1378 مورد مرمت قرار گرفت و نقوش آن تثبیت شده است. در بهار سال 1379 نقوش گچبری و کتیبه‌های بنا توسط مرمت‌گران برداشت شد
پس از بررسی‌ها امروزه باستان‌شناسان معتقدند این بنا به‌صورت یک ایوانی احداث شده که محراب آن در ضلع جنوبی در وسط بنا بوده و ورودی بنا از ضلع شمالی است. در طرفین بنا دو رواق قرینه یکدیگر وجود دارد که به شبستان‌های اطراف متصل می‌شده است.
بر اساس شواهد و مدارک تاریخی و مشاهدات محلی مشخص می‌شود که در این محل شهر بزرگی وجود داشته و تا دوره تیموری نیز دایر و آباد بوده است. این منطقه در مسیر سیلاب قرار گرفته که آثار جاری شدن سیلاب‌های متعدد پاییزی و بهاری در پایه‌های بنا مشهود می‌باشد.
تزیئینات این مسجد زیبا را می‌توان با مسجد جامع ورامین و مسجد جامعه اصفهان مقایسه کرد و بدین دلیل در ردیف آنها قرار گرفته است و در 25 مرداد ماه 1377 به شماره 2093 به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.